Głupota. O ludzkiej głupocie wg Dietricha Bonhoeffera oraz Carla Cipolli. Czym jest głupota i jakie są cechy osób, które cechują się głupotą ludzką? Psychologia

 

W życiu zwycięża tylko głupi: mądry widzi przed sobą zbyt wiele trudności i traci pewność siebie, zanim zacznie coś działać.

Erich Maria Remarque, niemiecki dziennikarz, dramaturg

Głupota. Zobaczymy ją wszędzie. W internecie, w polityce, w życiu codziennym. Jak powiedział Napoleon Bonaparte, iż "w polityce głupota nie stanowi przeszkody". Wierzymy bezgranicznie we wszystko, co powiedzą nam politycy. Wierzymy we wszystko, co powiedzą liderzy różnych ugrupowań, jak chociażby zwolennicy teorii spiskowych, osoby promujące niekonwencjonalne metody leczenia itp. Wystarczy, że zobaczymy przejaw ludzkiej głupoty w social mediach w komentarzach. Jest powszechna, jest jak wirus, który szybko się rozpowszechnia. Ma przykre konsekwencje społeczne. Wystarczy, jak zobaczymy, do czego głupota ludzka może doprowadzić. Wystarczy ślepa wiara w przywódców politycznych, a efekt głupoty możemy jasno zobaczyć w różnych epokach historycznych, w szczególności w okresie II wojny światowej. Osobą cechującą się głupotą ludzką nazywamy głupcem. Choć etykietowanie ludzi nie jest rozsądne i powinniśmy tego unikać, gdyż etykietowanie innych jest zniekształceniem poznawczym w ujęciu psychologicznym, to warto wiedzieć o tym, że jest grupa ludzi, którzy cechują się głupotą, by dostrzec to zjawisko, jakie występuje w społeczeństwie i uchronić się przed tym zjawiskiem poprzez praktykę krytycznego myślenia, sprawdzania informacji o tym, co ktoś napisał lub powiedział, czyli autorefleksja oraz podchodzenia do różnych opinii z dystansem. To jedyna słuszna metoda, która pomoże nam uchronić się przez ludzką głupotą. Jeśli nie będziemy poddawać analizie tego, co przeczytamy i usłyszymy, konsekwencje tego mogą być bardzo groźne dla społeczeństwa. W niniejszym wpisie z dziedziny psychologii przyjrzymy się bliżej temu zagadnieniowi i zobaczymy, czym jest ludzka głupota i jakie są jej konsekwencje, a także zobaczymy różne rozważania na temat ludzkiej głupoty wg Dietricha Bonhoeffera i Carla Cipolli. Poznamy także kilkanaście cech charakterystycznych dla osób cechujących się głupotą ludzką. Poznamy całą analizę głupoty ludzkiej z psychologicznego i filozoficznego punktu widzenia.

Osądzamy i krytykujemy. Nie słuchamy uważnie tego, co ktoś mówi. Nie poddajemy głębszym analizom, głębszym rozważaniom, głębszych refleksji. Nie praktykujemy krytycznego myślenia. Wierzymy bezmyślnie we wszystko, co przeczytamy lub usłyszymy. Im bardziej wierzymy we wszystko, co ktoś powie lub napisze, coraz bardziej popadamy w głupotę. Bezmyślnie wierzymy w każde słowa polityków, którzy używają różnych manipulacji. Chcemy poczucia bezpieczeństwa, więc dla wygody wybieramy takich polityków, którzy spełniają nasze oczekiwania, bo pięknie mówią i pięknie dobierają tezy do swoich poglądów. Ale czy my je analizujemy? Czy szukamy bardziej wiarygodnych informacji w innych źródłach, czy tylko przyjmujemy informacje od tego, co ktoś powie? Mamy problemy ze służbą zdrowia. Szukamy zatem innych metod leczenia. Znajdziemy grupę ludzi, którzy promują niekonwencjonalne metody leczenia, które nie mają potwierdzenia naukowego. Ale wierzymy, bo ich argumenty są bardziej przekonujące. Też oni wybierają piękne tezy do swoich wypowiedzi. Słyszymy argumenty zwolenników teorii spiskowych. Są wiarygodne, mają różne teorie. Chcą na swój sposób wyjaśnić różne wydarzenia, sytuacje i różne zdarzenia według ich postrzegania rzeczywistości. Na wszystko mamy teorie, wyjaśnienia. Przyjmujemy to za pewne informacje. Naczytaliśmy się, przeanalizowaliśmy i wszystko już wiemy. Przy wymianie zdań zobaczymy, jak próbują na różny sposób udowodnić swoją rację. Nie są świadomi tego, że ich tezy mogą nie być poparte dowodami naukowymi, są sprzeczne z faktami. Ale oni lepiej wiedzą niż inni. Przejawiają się ignorancją. Problem jest taki, że nie poświęcamy zbyt dużej uwagi na krytycznym myśleniu, refleksji i rozważaniom. Bardziej nie chcemy głębiej zagłębiać się w dany temat, a skróty myślowe, czyli uproszczenia są dla nas bardziej racjonalne w doborze różnych argumentów na dany temat. Cały czas jesteśmy bombardowani różnymi informacjami na różne tematy. Wszystko, co jest kontrowersyjne, to porusza opinię publiczną. Ale jak dalece ta opinia publiczna ma rację w osądzaniu, czy wyrażaniu swojego zdania na jakiś temat, jeśli bardziej emocjonalnie podchodzimy do takich kontrowersyjnych tematów i bardziej myślimy na skróty, szukamy łatwiejszych argumentacji i jesteśmy zbyt pewni siebie w tym, co głosimy. Wystarczy, że ktoś zostanie zatrzymany za zabójstwo. Nie ma dowodów na popełnienie tej zbrodni, nie ma wyroku sądowego, a my już mamy osąd na temat tej osoby. Były takie przypadki, że ktoś niesłusznie został za coś oskarżony, a społeczeństwo już wydało osąd na tę osobę. Czy my naprawdę mamy aż tak zamknięty umysł? Czy nie potrafimy pomyśleć, zanim coś powiemy? Czy naprawdę chcemy powrotu do kary śmierci, jeśli ludzie zbyt osądzają innych? Wymiar sprawiedliwości to bardzo złożony temat. Tutaj też zdarzają się błędy procesowe, a samo oskarżenie kogoś za jakiś popełniony czyn zabroniony nie sprawia, że w rzeczywistości ktoś popełnił takie przestępstwo. Osądy wydawane przez społeczeństwo już w historii pokazały, do czego doprowadza głupota ludzka. Hipokryzja także doprowadza do głupoty. Świetnie to przedstawia krótki film pt. "The village of the hypocrites". [1] Co wyróżnia między osobą cechującą się głupotą ludzką a mędrcem? Mądra osoba krytycznie myśli, analizuje, rozważa, poddaje głębszym refleksjom. Mądrość to przeciwieństwo głupoty. Osoby cechujące się głupotą twierdzą, bez głębszego krytycznego myślenia i są zbyt pewni siebie w swoich osądach i opiniach. Jak powiedział grecki filozof, Platon, iż "bezmyślność to choroba duszy. Występuje w dwóch postaciach: manii i niewiedzy". Sokrates, filozof grecki powiedział, iż "błąd jest przywilejem filozofów, tylko głupcy nie mylą się nigdy". Jaką myśl filozoficzną o mędrcach miał z kolei Zenon z Kition, grecki filozof stoicki? "Mędrzec nie będzie twierdzić tego, co mu się tylko wydaje, i dzięki temu nigdy nie przytaknie fałszowi". Warto dodać jeszcze jedną ważną myśl filozoficzną na temat głupoty od Seneki, filozofa stoickiego. Seneka w Listach moralnych do Lucjusza napisał: "hańbą jest, że rozum nie daje nam takiej pewności, do jakiej prowadzi głupota". 

Aspekty psychologiczne związane z głupotą ludzką.

Głupota ludzka nie jest domeną osób mało inteligentnych. Wręcz przeciwnie. Osoby wysoko inteligentne także potrafią przejawiać się głupotą ludzką. Z punktu widzenia psychologicznego możemy powiedzieć o różnych aspektach psychologicznych, które determinują wystąpienie głupoty ludzkiej. Jakie czynniki psychologiczne mają wpływ na ludzką głupotę? Błędy poznawcze. W ujęciu psychologii społecznej błędem poznawczym nazywamy określony sposób postrzegania rzeczywistości w sposób nieracjonalny. Mają znaczący wpływ na nasze zachowania, myśli, czy w podejmowaniu różnych decyzji. Takim przykładowym błędem poznawczym jest efekt Krugera-Dunninga. Ten błąd poznawczy został wyjaśniony w poniższej grafice. O przykładowych błędach poznawczych także poświęcono wpis, który znajduje się na moim blogu. [2] Ten błąd poznawczy sprawia, że przeceniamy swoją wiedzę i umiejętności. Nie jesteśmy ekspertami w danej dziedzinie, ale wypowiadamy się w tej dziedzinie tak, jak byśmy byli specjalistami w tej dziedzinie.  Kolejnym aspektem psychologicznym to myślenie grupowe. To zjawisko psychologiczne pokazuje, jak jednostki mają tendencję do przyjmowania różnych poglądów lub opinii różnych liderów grupy, lub większość grupy osób, bez poddawania głębszym refleksjom, rozważaniom, bez kwestionowania tych poglądów, opinii. To też jest powiązane z kolejnym zjawiskiem, jak społeczny dowód słuszności. To zjawisko psychologiczne także zostało wyjaśnione w poniższej grafice. Także heurystyki, czyli myślenie na skróty doprowadza do uproszczeń, myślenia na skróty. Do takich heurystyk zaliczamy np. heurystykę dostępności, reprezentatywności, zakotwiczenia. One także prowadzą do ulegania błędom poznawczym, czyli nieracjonalnego postrzegania rzeczywistości. O heurystykach zostanie poświęcony osobny wpis. Także zniekształcenia poznawcze, jak myślenie "czarno-białe", czyli patrzenie na różne sytuacje w skrajnościach "albo-albo", czyli zero-jedynkowy sposób myślenia. Taki sposób myślenia doprowadza do głupoty ludzkiej, w szczególności do uprzedzeń, czy stereotypów. W dyskusji często osoby cechujące się głupotą ludzką mają tendencję do używania manipulacji, a jeśli już nie mają żadnych argumentów merytorycznych na różne argumenty, które wygłasza współdyskutant, to głupcy przechodzą do ataków personalnych. Używają wówczas argumentum ad personam zamiast merytorycznej dyskusji. To pozamerytoryczny sposób argumentowania, o którym także wspomniał niemiecki filozof Arthur Schopenhauer w dziele pt. "Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów" (po niem. "Die eristische Dialektik"). To bardzo nieuczciwy sposób prowadzenia sporu w dyskursie. 

Jak uchronić się przed głupotą?

W dyskursie nie walczyć o to, kto ma rację. Posłuchać, co ktoś ma do powiedzenia. Nie krytykować, uszanować to, że ktoś ma własne zdanie na ten temat. Każdy z nas ma różne opinie na różne tematy. Nie ma słusznego jednego poglądu na różne tematy życiowe. Patrzeć na różne tematy z różnych perspektyw. Przede wszystkim nie osądzanie, empatia, a także pokora wobec siebie, czyli świadomość posiadania własnych niedoskonałości i ograniczenia w wiedzy. Jak powiedział starożytny grecki filozof Sokrates, iż "wiem, że nic nie wiem". Sokrates podkreślił, jak świadomość własnej niewiedzy na różne tematy jest krokiem do poznania prawdy. Praktyka autorefleksji, głębszych rozważań, krytycznego myślenia. Weryfikować informacje, czy opinie. Zastanowić się głębiej danej tematyce niż bezmyślnie powielać głupoty. Kwestionować informacje, które są niesprawdzone, niepoparte w faktach naukowych, a także są to informacje z niesprawdzonego źródła informacji. Pamiętać, że z głupcami w dyskusji nie wygramy, bo i tak lepiej wiedzą niż my. Wówczas lepiej zakończyć dyskusję poprzez wyrażenie takiego zdania: "zgadzamy się w tym, że się nie zgadzamy i nie ma sensu siebie przekonywać. Mam nadzieję, że masz takie samo zdanie, co ja" lub "szanuję Twoją opinię, jednak jej nie podzielam. Zgadzamy się w tym, że się nie zgadzamy". Skutki głupoty są bardzo szkodliwe dla społeczeństwa. Wiara w kwestionowanie chorób i szczepień doprowadza do epidemii chorób i skutków z tym związanych. Z kolei ślepa wiara w wygłaszane mowy przez polityków doprowadza do przejawów skrajnego rządzenia przez polityków, a w szczególności przez liderów politycznych. Skutki mogą być bardzo okropne dla społeczeństwa. Z historii możemy je dostrzec. Wiara ślepa w osądy ludzi doprowadza do niesłusznych oskarżeń i ostracyzmowi społecznemu. Wiara w plotki rozpowszechniane przez ludzi doprowadza do negatywnych skutków, jakie mogą odczuć adresaci plotek, szczególnie skutków związanych ze zdrowiem psychicznym. Uczmy się historii. Nie tylko dat i wydarzeń historycznych, ale wyciągajmy z nich jakieś wnioski, konkluzje. Co z tego, że znamy historię I i II wojny światowej, czy historię rewolucji francuskiej, kiedy nie wyciągamy żadnych wniosków z tych wydarzeń. Historia lubi się powtarzać, gdy ślepo podążamy za wszystkim. Już w wieku szkolnym powinniśmy uczyć dziecka kreatywnego myślenia i umiejętności wyciągania wniosków z błędów, jakie popełniamy. Na zakończenie tego wątku podam kolejną myśl filozofa Sokratesa, która dotyczy niniejszego tematu wpisu: "cóż komu z tego, że zjadł wszystkie rozumy, jeżeli nie ma własnego?".

To tyle, jeśli chodzi o rozważania psychologiczno-filozoficzne na temat głupoty i ich źródła z psychologicznego punktu widzenia. Przejdźmy teraz do omówienia głównego tematu naszego wpisu, w którym omówimy, czym jest zatem głupota i jakie negatywne skutki ona niesie, omówimy różne rozważania na temat głupoty wg Dietrcha Bonhoeffera i Carla Cipolli, a także poznamy 8 cech charakterystycznych dla osób cechujących się głupotą ludzką.

Przypisy:
[1] Official Restored Version 2021: The Village - YouTube

[2] Błędy poznawcze. Czym są błędy poznawcze? Przykładowe błędy poznawcze, jakie wyróżnia się w psychologii.